Мактабни битираётган, коллеж ёки лицейни тамомлаётган йигитчаларни
саволга тутиб кўринг: “Ўқишни тамомлаб қайси касбнинг бошини тутмоқчисан?”
Жавоб вариантлари:
“Билмайман”.
“Такси қиламан”.
“Миллийга ўқишга кираман”.
“Юридикага ўқишга кираман”.
“Шарқшуносликка ўқишга кираман”.
“Инязга ўқишга кираман”.
“Дипломатияга ўқишга кираман”.
“Пединститутга ўқишга кираман”.
“Ташмига ўқишга кираман”.
“Сампига ўқишга кираман”.
“Связга... Химтехга... Нархозга... Селхозга... Аграрга...”
Кейин соҳасини сўрайсиз. Аксарияти ижтимоий ёки иқтисодий соҳа... Айниқса, юрист бўлишга кўпчилиги ишқивоз. Шахсан
камина ақл меҳнатига – математика, физика, кимё, биология, тупроқшунослик,
геология... хуллас, амалий ишларни қилиш мумкин бўлган соҳаларга муҳаббат билан
талпинадиган ёшларни жуда ҳам кам кўраман.
Кашфиёт қилишга, янгиликларни излаб топишга интилиш бор, аммо порлоқ
шаклда эмас, онда-сонда ғира-шира... Масалан, комьютер дастурчилиги,
астрофизика, роботларни ясаш, кимё, биология бўйича чин дилдан ҳаракат
қилаётганлар саноқли бўлиб кўринади. Кўпчилигимиз ҳам шу соҳаларни деярли
тушунмаймиз. Математика, кимё, физика дейишса, пешонамиз тиришади. Майли,
буларни қўя турайлик, шеър, роман, ҳикоя, адабиёт дейишса ҳам худди ўша аҳвол.
Нега шунақа? Ёшларимизнинг катта қисми фан ҳақида эмас, турли маиший
мавзулардаги суҳбатларга – машиналарнинг русумлари, комьютер ўйинлари, қизлар,
либослар ва шу каби аҳамиятсиз масалаларга ўч. Чойхона, гап-гаштак, ўйин-кулги,
дискотека...
Жуда катта қатлам шу билан банд эканлигини ким инкор этади?
“Хўш, буни қандай усул билан бартараф этиш мумкин?”
Сиз китоб дўконларига кирганда математика ёки физика ҳақида жуда осон
қўлланмаларни кўрганмисиз? Ёки кимёга? Ёки биологияга? Ёки адабиётшуносликка? Кўрган
бўлсангиз, уларнинг неча хилини кўрдингиз?
Тўғри, август имтиҳонлари учун мўлжалланган қўлланмалар кўп. Аммо исталган
одам қўлига олиб, ўқиб, бемалол тушуниб кетаверадиган даражада ёзилган
илмий-маърифий китоблар борми?
Охирги марта ТВда қайси аниқ соҳа олими аниқ бирор масалада маъруза қилиб
берди? Ёки радиода? Ўзи шу йўналишдаги кўрсатув ёки эшиттиришлар борми? Дейлик,
“Маънавият ва маданият” деган каналда анонс: “Физика олами”нинг навбатдаги
сонида Фалончи Фалончиев “Товуш ҳоссалари ҳақида сўзлаб беради!” Шуни тасаввур
қилиб кўрганмисиз? Аниқ мавзу, аниқ тушунтириш. Борми? Афсуски, йўқ. Чет элнинг
бармоқ билан санарли таржима фильмлари ўзимизники эмас-да!
“Нега?”
“Одамлар қизиқмайди, оммабоп эмас, қийин”.
“Нима қизиқ?”
“Ашула, кино, клип, ошхона”
“Аввал, шу йўналишда ўнта кўрсатув, бешта эшиттириш тайёрла, ТВга узат, кейин
кут-чи, нима бўлар экан...”
Яхши ва билимли олимларимиз кўп. Улар билан ТВ шартнома тузиши керак,
ҳақини тўлаши керак ва улардан аниқ мавзуларда маърузалар олиб, эълон қилиш
лозим. Иложи бўлса, ўша маърузаларга мос тасвирлар билан.
Чиқиб қолар қизиқадиганлар!
Кимёда Авагадро қонуни деган тушуна бор. Шу қонунни арзон нархли битта китобча
орқали тушунтириб, чиқарса бўлмайдими? Ёки Ньютон қонунларини? Бу китоблар
катта дарсликлардан кўра фойдали бўлади – чунки дарсликдаги ўнта қоидани
тушунишдан кўра шу битта китобдаги биттасини тез ўқиб, англаш осон. Албатта,
унда бу қонунлар батафсил ва содда услубда баён этилади.
“Ҳали бунга тайёр эмасмиз”.
Агар ҳозирдан қўзғалмасак, қачон тайёр бўламиз?
Бу ишни ким қилади?
Ёшлар қилади, талабалар, магистрлар. Улар тайёрлайди, домлалари текшириб
беради, кейин китобчалар чиқади. Уни кенг миқёсда тарқатиш керак. Қанийди,
соҳалар бўйича турли-туман китоблар билан китоб дўконларини тўлдириб ташласак! Аниқро
айтсак, Республикамиздаги ҳар бир маҳалла, ҳар бир кўчани китоб дўконлари ва
кутубхоналарга тўлдириб ташласак!
ТВда ва радиода ҳар куни шундай чиқишлар тўлиб-тошиб кетса эди!.. Ҳар бир
киши ҳар бир соҳадан маълум даражада хабардор бўлса, қандоқ ҳам яхши!
Шунча гапни ўқидингиз, иложи борича, қисқароқ қилишга интилдим. Агар сиз
айтилган ишлардан бирортасини амалга оширишга қодир бўлсангиз, Худо хайрингизни
берсин, ҳаракатни бошласангиз бўлмайдими?..
Халқимиз янада маърифатли бўлиб қолар эди.
АКРОМ МАЛИК
MA’RIFAT SARI
Maktabni bitirayotgan, kollej yoki litseyni tamomlayotgan yigitchalarni savolga
tutib ko‘ring: “O’qishni tamomlab qaysi kasbning boshini tutmoqchisan?”
Javob variantlari:
“Bilmayman”.
“Taksi qilaman”.
“Milliyga o‘qishga kiraman”.
“Yuridikaga o‘qishga kiraman”.
“Sharqshunoslikka o‘qishga kiraman”.
“Inyazga o‘qishga kiraman”.
“Diplomatiyaga o‘qishga kiraman”.
“Pedinstitutga o‘qishga kiraman”.
“Tashmiga o‘qishga kiraman”.
“Sampiga o‘qishga kiraman”.
“Svyazga... Ximtexga... Narxozga... Selxozga... Agrarga...”
Keyin sohasini so‘raysiz. Aksariyati ijtimoiy yoki iqtisodiy soha... Ayniqsa, yurist bo‘lishga ko‘pchiligi ishqivoz.
Shaxsan kamina aql mehnatiga – matematika, fizika, kimyo, biologiya, tuproqshunoslik,
geologiya... xullas, amaliy ishlarni qilish mumkin bo‘lgan sohalarga muhabbat bilan
talpinadigan yoshlarni juda ham kam ko‘raman.
Kashfiyot qilishga, yangiliklarni izlab topishga intilish bor, ammo porloq
shaklda emas, onda-sonda g‘ira-shira... Masalan, komyuter dasturchiligi, astrofizika,
robotlarni yasash, kimyo, biologiya bo‘yicha chin dildan harakat qilayotganlar sanoqli
bo‘lib ko‘rinadi. Ko‘pchiligimiz ham shu sohalarni deyarli tushunmaymiz. Matematika,
kimyo, fizika deyishsa, peshonamiz tirishadi. Mayli, bularni qo‘ya turaylik, she’r,
roman, hikoya, adabiyot deyishsa ham xuddi o‘sha ahvol.
Nega shunaqa? Yoshlarimizning katta qismi fan haqida emas, turli maishiy mavzulardagi
suhbatlarga – mashinalarning rusumlari, komyuter o‘yinlari, qizlar, liboslar va
shu kabi ahamiyatsiz masalalarga o‘ch. Choyxona, gap-gashtak, o‘yin-kulgi, diskoteka...
Juda katta qatlam shu bilan band ekanligini kim inkor etadi?
“Xo‘sh, buni qanday usul bilan bartaraf etish mumkin?”
Siz kitob do‘konlariga kirganda matematika yoki fizika haqida juda oson qo‘llanmalarni
ko‘rganmisiz? Yoki kimyoga? Yoki biologiyaga? Yoki adabiyotshunoslikka? Ko‘rgan
bo‘lsangiz, ularning necha xilini ko‘rdingiz?
To‘g‘ri, avgust imtihonlari uchun mo‘ljallangan qo‘llanmalar ko‘p. Ammo istalgan
odam qo‘liga olib, o‘qib, bemalol tushunib ketaveradigan darajada yozilgan ilmiy-ma’rifiy
kitoblar bormi?
Oxirgi marta TVda qaysi aniq soha olimi aniq biror masalada ma’ruza qilib
berdi? Yoki radioda? O’zi shu yo‘nalishdagi ko‘rsatuv yoki eshittirishlar bormi?
Deylik, “Ma’naviyat va madaniyat” degan kanalda anons: “Fizika olami”ning navbatdagi
sonida Falonchi Falonchiyev “Tovush hossalari haqida so‘zlab beradi!” Shuni tasavvur
qilib ko‘rganmisiz? Aniq mavzu, aniq tushuntirish. Bormi? Afsuski, yo‘q. Chet elning
barmoq bilan sanarli tarjima filmlari o‘zimizniki emas-da!
“Nega?”
“Odamlar qiziqmaydi, ommabop emas, qiyin”.
“Nima qiziq?”
“Ashula, kino, klip, oshxona”
“Avval, shu yo‘nalishda o‘nta ko‘rsatuv, beshta eshittirish tayyorla, TVga
uzat, keyin kut-chi, nima bo‘lar ekan...”
Yaxshi va bilimli olimlarimiz ko‘p. Ular bilan TV shartnoma tuzishi kerak,
haqini to‘lashi kerak va ulardan aniq mavzularda ma’ruzalar olib, e’lon qilish lozim.
Iloji bo‘lsa, o‘sha ma’ruzalarga mos tasvirlar bilan.
Chiqib qolar qiziqadiganlar!
Kimyoda Avagadro qonuni degan tushuna bor. Shu qonunni arzon narxli bitta
kitobcha orqali tushuntirib, chiqarsa bo‘lmaydimi? Yoki Nyuton qonunlarini? Bu kitoblar
katta darsliklardan ko‘ra foydali bo‘ladi – chunki darslikdagi o‘nta qoidani tushunishdan
ko‘ra shu bitta kitobdagi bittasini tez o‘qib, anglash oson. Albatta, unda bu qonunlar
batafsil va sodda uslubda bayon etiladi.
“Hali bunga tayyor emasmiz”.
Agar hozirdan qo‘zg‘almasak, qachon tayyor bo‘lamiz?
Bu ishni kim qiladi?
Yoshlar qiladi, talabalar, magistrlar. Ular tayyorlaydi, domlalari tekshirib
beradi, keyin kitobchalar chiqadi. Uni keng miqyosda tarqatish kerak. Qaniydi, sohalar
bo‘yicha turli-tuman kitoblar bilan kitob do‘konlarini to‘ldirib tashlasak! Aniqro
aytsak, Respublikamizdagi har bir mahalla, har bir ko‘chani kitob do‘konlari va
kutubxonalarga to‘ldirib tashlasak!
TVda va radioda har kuni shunday chiqishlar to‘lib-toshib ketsa edi!.. Har
bir kishi har bir sohadan ma’lum darajada xabardor bo‘lsa, qandoq ham yaxshi!
Shuncha gapni o‘qidingiz, iloji boricha, qisqaroq qilishga intildim. Agar
siz aytilgan ishlardan birortasini amalga oshirishga qodir bo‘lsangiz, Xudo xayringizni
bersin, harakatni boshlasangiz bo‘lmaydimi?..
Xalqimiz yanada ma’rifatli bo‘lib qolar edi.
AKROM MALIK
No comments:
Post a Comment